ESNAF KURYE MODELİ ve İŞİÇİ SINIFIMIZI BEKLEYEN TEHLİKE

“Esnaf kurye modeli” son yıllarda kargo, yemek ve hızlı teslimat sektörlerinde yaygın kullanılan bir sistem. Burada kuryeler işçi olarak değil, kendi adına “şahıs şirketi kurmuş bağımsız esnaf” gibi gösteriliyor.

Yasalara uygun mu?

Bu model, yasal boşluklardan faydalanıyor. Türkiye’de mevzuatta bu sistemin açıkça yasaklandığı bir hüküm yok. Şirketler, kuryelerle iş sözleşmesi değil “hizmet alım sözleşmesi” yaparak işçi-işveren ilişkisini kâğıt üzerinde ortadan kaldırıyor.

Ancak bu oldukça tartışmalı. Yargı kararlarında ve sendika açıklamalarında bunun işçi haklarını gasp eden, muvazaalı (hileli) bir istihdam biçimi olduğu sıkça dile getiriliyor. Birçok hukukçuya göre kurye, şirketin emir ve talimatıyla çalışıyorsa gerçekte işçidir ve İş Kanunu’na tabidir. Dolayısıyla kâğıt üzerinde yasal görünse de iş hukuku açısından sakat bir modeldir. Dava açılması halinde işçi lehine kararlar çıkabiliyor.

Zorlukları:

1. Sosyal güvence yok: Sigorta primi yatmaz; emeklilik, sağlık, işsizlik sigortası hakları olmaz.

2. Tüm masraflar kurye üzerinde: Motor, yakıt, bakım, kasko, trafik sigortası, muhasebe, vergi…

3. Gelir güvencesizliği: İş yoksa gelir yok; hastalıkta, kazada kazanç sıfırlanır.

4. Kaza riski: İş kazası kabul edilmiyor; SGK’dan hak alınamıyor.

5. Vergi yükü: Gelir vergisi, Bağ-Kur primi, muhasebe masrafları kuryenin cebinden çıkar.

6. Sendikal hak yok: İşçi statüsünde sayılmadığı için toplu sözleşme, grev hakkı fiilen engellenir.

Kayıpları:

Kıdem tazminatı hakkı yok.

İhbar tazminatı yok.

Fazla mesai, hafta tatili, yıllık izin ücreti yok.

Asgari ücret güvencesi yok.

İşsizlik maaşı yok.

İş kazası/meslek hastalığı sigortası yok.

Özetle: Esnaf kurye modeli kâğıt üzerinde yasaldır ama iş hukuku açısından muvazaalı kabul edilebilir. Şirketlerin maliyetini azaltırken kuryelere büyük hak kaybı ve risk yükler. “Esnaf kurye modeli” sadece kuryelikte değil, aslında taşeronlaştırmanın, güvencesiz çalıştırmanın bir başka biçimidir.

Başka Sektörlerde Uygulanabilir yada yaygınlaşabilir mi?

Evet.

1. Fabrika

Teorik olarak uygulanabilir mi?

Evet. Birçok fabrikada zaten taşeron işçiler var. Esnaf kurye modeline benzer şekilde, işçiler “kendi adına şahıs şirketi kurmuş” gibi gösterilip sözde hizmet alımı yapılabilir.

Fabrikalarda da esnaf kurye modelinin benzeri uygulanıyor, ama adı genelde “taşeron işçilik”, “fason üretim” veya “bağımsız yüklenici” oluyor.

Pratikte sorun: Fabrikadaki üretim işçisinin işverene bağımlılığı çok açıktır. Bu yüzden mahkemeler bunu kolayca “işçi-işveren ilişkisi” sayar.

Sonuç: Yasal açıdan daha riskli olur; toplu davalarda işçiler haklarını alma şansı daha yüksek. Ancak mücadele varsa tabiki...

2. Hastane

Doktorlar için:

Özel hastanelerde bazı doktorlar “serbest meslek erbabı” olarak kendi adına çalışıyor. Yani bu modele yakın bir uygulama zaten var. Ama bu daha çok yüksek gelirli, kendi mesleğini bağımsız icra edenler için geçerli.

Hemşire, teknisyen, temizlik personeli için:

Burada esnaf modeli muvazaalı olur. Çünkü hemşire, doktorun talimatı altında çalışıyor. İş kanununa göre bağımsız değil, işçidir. Çalıştırılırlarsa nasıl karşı koyacaklar? Doktor çalışıyorsa hemsişre neden çalışmasın? Örgütlülük yoksa cevap yok.

3. Aile Hekimliği

Türkiye’de aile hekimleri aslında bir tür sözleşmeli “esnaf modeli” ile çalışıyor. Kendi vergi yükümlülüğü var, yanında personel çalıştırabiliyor. Devlet maaşlı memur gibi değil, “hizmet alımı” sözleşmesiyle iş görüyor.

Fark: Aile hekimliği bir kamu hizmeti; devlet belirli asgari gelir garantisi sağlıyor. Yani kurye modelinden farklı olarak asgari gelir güvencesi var. Nereye kadar bu gelir garantisi ile gideceği belli mi? Yine cevap yok.

Sonuç

Esnaf kurye modeli, işverenler için dikensiz gül bahçesidir. Ve uygulanmaya çalışıldığında yasal sorunlar doğurur (fabrika işçisi, hemşire gibi). Ama bağımsız mesleklerde (doktor, avukat, aile hekimi gibi) zaten benzeri yapılar var ve daha kabul görebiliyor. Peki bu durum esnaf kurye modelini özendirmek için yapılmadığını söylemek mümkün mü? Hayır.

İşte tehlike burada. Tüm işçiler birgün bu modelle çalışmaya zorlanabilir. Buna karşı koyacak sendikal örgütlülükte olmaz. Çünkü bu modelin amacı daha fazla kâr daha fazla sömürü ve örgütsüzlüktür.

İşçi sınfımızı bekleyen bu tehliye karşı mücadele etmekten başak yol yoktur.

Miroğlu